مواد بایوسرامیک در دندانپزشکی اطفال
مقدمه
انجمن دندانپزشکی آمریکا (ADA)، دندانپزشکی اطفال را به‌عنوان شاخه‌ای تخصصی تعریف می‌کند که به مراقبت‌های اولیه و جامع بهداشت دهان و دندان برای نوزادان، کودکان و نوجوانان، از جمله افرادی با نیازهای ویژه، می‌پردازد. از سوی دیگر، اندودنتیکس به مطالعه مورفولوژی، فیزیولوژی و آسیب‌شناسی پالپ دندان و بافت‌های پری‌اپیکال اختصاص دارد.
در ترکیب این دو حوزه، درمان‌های اندودنتیک در دندانپزشکی اطفال، بخش مهمی از مراقبت‌های کل‌نگر را تشکیل می‌دهد. این درمان‌ها شامل زیست‌شناسی پالپ نرمال، اتیولوژی، تشخیص، پیشگیری و درمان ضایعات پالپی و پریودنتال در بیماران کم‌سن است.
تحول در درمان پالپ دندان‌های شیری و دائمی نابالغ
در گذشته، در درمان پالپ دندان‌های شیری از مواد نیمه‌سمی نظیر فرموکروزول استفاده می‌شد. همچنین خمیرهای یدوفورم نیز در برخی کشورها به دلیل خواص ضدباکتریایی و قابلیت جذب مورد توجه قرار گرفتند.
با معرفی MTA و بعدتر، سیمان‌های هیدرولیک بر پایه سیلیکات تری‌کلسیم، پالپوتومی در دندان‌های شیری با موفقیت بیشتری همراه شد. به موازات آن، در مورد دندان‌های دائمی نابالغ با پوسیدگی‌های عمیق، رویکردهای محافظه‌کارانه‌تر و بیولوژیک‌تری جایگزین برداشت کامل پوسیدگی شدند. در این روش‌ها، لایه‌ای از عاج عفونی نزدیک به پالپ در محل باقی مانده و با مواد زیست‌فعال سیلیکاتی پوشانده می‌شود تا از اکسپوز پالپ جلوگیری شود.
همچنین در مورد دندان‌های آسیب‌دیده، استفاده از مواد زیست‌سازگار هیدرولیک مانند MTA به جای هیدروکسید کلسیم در درمان‌هایی چون پالپ‌کپینگ مستقیم، اپکسیفیکیشن و اپکسوژنز به‌طور فزاینده‌ای رایج شده است.
ویژگی‌های بالینی مواد بایوسرامیک و کاربرد آن‌ها در دندان‌های شیری
در موارد ضایعات عمیق پوسیدگی در مولرهای شیری و دائمی نابالغ یا پس از تروما، مواد مبتنی بر تری‌کلسیم سیلیکات کاربرد فراوانی یافته‌اند. این مواد معمولاً هیدرولیک و برخی خودگیر (self-setting) هستند و خواص فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی مطلوبی برای درمان پالپ دارند.
از نظر بافت‌شناسی، پالپ دندان‌های شیری مشابه دندان‌های دائمی است. اما در تصمیم‌گیری درمانی، عواملی نظیر وضعیت پالپ (وایتال، ملتهب یا نکروزه)، توانایی همکاری کودک، بهداشت دهان، ریسک پوسیدگی و تأثیر درمان بر دندان‌های دائمی زیرین باید بررسی شوند.
در گذشته، استفاده از هیدروکسید کلسیم در پالپوتومی با تحلیل داخلی همراه بود. فرموکروزول با وجود عدم خاصیت ترمیمی و سمیت بالا، به‌طور گسترده‌ای استفاده می‌شد. اما پس از طبقه‌بندی فرمالدئید به‌عنوان ماده سرطان‌زا از سوی IARC، استفاده از آن محدود شد.
خمیرهای یدوفورم به‌عنوان جایگزین‌هایی با سمیت کمتر معرفی شدند. ترکیبات حاوی یدوفورم، هیدروکسید کلسیم و سیلیکون با زمان گیرش سریع، در مطالعات موفقیت بالینی ۱۰۰٪ و موفقیت رادیوگرافیک تا ۹۷٪ را نشان دادند.
با پیشرفت علم، تمایل به استفاده از مواد زیست‌فعال برای حفظ بافت پالپ و تحریک بازسازی آن افزایش یافته است. در همین راستا، سیمان‌های هیدرولیک تری‌کلسیم سیلیکات به‌عنوان جایگزینی مؤثر برای فرموکروزول مطرح شده‌اند.
مطالعات مقایسه‌ای MTA و فرموکروزول
در یک مطالعه تصادفی‌سازی‌شده روی ۶۰ مورد پالپوتومی در کودکان ۷ ساله، تفاوت معنی‌داری از نظر موفقیت بالینی و رادیوگرافی بین MTA و فرموکروزول در پیگیری ۲۴ ماهه دیده نشد. اما مشاهده تشکیل پل عاجی در گروه MTA در ۲۹٪ از موارد، مؤید خاصیت زیست‌فعالی آن است. مرور سیستماتیک نیز استفاده از MTA را در درمان پالپوتومی دندان‌های شیری به‌عنوان گزینه‌ای با بهترین عملکرد معرفی کرده است.
جایگزین‌های MTA در درمان پالپ اطفال
به جز MTA (مانند ProRoot Dentsply)، مواد دیگری نیز بر پایه سیلیکات تری‌کلسیم برای پالپوتومی کاربرد دارند. این مواد شامل:
-
Biodentine
-
BioAggregate
-
C-Root BP / EndoSequence
برخی از این مواد مانند بایودنتین از ترکیبات به‌روزتر و اصلاح‌شده‌تری نسبت به MTA برخوردارند. حذف یون آلومینیوم، استفاده از مواد رادیواپک جایگزین، اندازه ذرات کوچکتر و افزودنی‌های فیزیکی از جمله ویژگی‌های ارتقایافته این نسل جدید هستند.
کاربرد مواد بایوسرامیک در مولر اول دائمی نابالغ با پوسیدگی عمیق
در گذشته، حذف کامل عاج پوسیده هدف اصلی بود، اما با پیشرفت دندانپزشکی مینیمال اینویسیو، درمان محافظه‌کارانه‌تری بر مبنای باقی گذاشتن لایه‌ای نازک از عاج پوسیده و پوشش آن با مواد زیست‌فعال، شکل گرفته است. این رویکرد به کاهش خطر اکسپوز پالپ و ارتقای ترمیم کمک می‌کند.
استفاده از MTA و بایودنتین در پالپوتومی پارسیل یا کامل دندان‌های مولر دائمی نابالغ باعث شده درمان اندودنتیک در کودکان خردسال کمتر تهاجمی و قابل پیش‌بینی‌تر باشد.
از نظر عملی، می‌توان بایودنتین را به مدت ۶ ماه به‌عنوان پرکردگی موقت نگه داشت یا بلافاصله پس از ۳ دقیقه، ترمیم نهایی باندشونده را روی آن اعمال کرد (طبق شواهد جدیدتر).