دوشنبه 13 مرداد 1404
دندانپزشکی کمتهاجمی یک رویکرد نوین و مبتنی بر حفظ حداکثری ساختار طبیعی دندان است. در این روش، بهجای برداشت گسترده بافتهای دندانی، هدف تشخیص زودهنگام، پیشگیری، و ترمیمهای محافظهکارانه است تا عملکرد و زیبایی دندان با حداقل دخالت ممکن حفظ شود.
تکنیک | توضیح |
---|---|
سیلانت (Sealants) | پوشش شیارهای دندان برای جلوگیری از پوسیدگی |
فلورایدتراپی | برای مینرالیزه کردن مجدد مینای اولیه دچار دِمینرالیزاسیون |
پالپوتومی بیولوژیک | حفظ پالپ زنده با استفاده از مواد زیستفعال مثل MTA یا بایودنتین |
ترمیمهای غیرمستقیم و مستقیم چسبنده | بدون نیاز به تراش زیاد |
smart excavation | برداشت پوسیدگی با ابزارهای هوشمند یا دستی، بدون آسیب به عاج سالم |
air abrasion / micro abrasion | برداشت دقیق پوسیدگی با پودر یا لیزر بدون تراش سنتی |
پزشکی اطفال: پالپوتومی محافظهکارانه، فلوراید تراپی، استفاده از سیلانت
اندودنتیکس: پالپکپینگ، اپکسوژنز، درمانهای بیولوژیک بهجای برداشت کامل پالپ
پریودنتولوژی: درمان غیرجراحی اولیه و بازسازی بافت با لیزر یا PRF
ترمیمی و زیبایی: ترمیم بدون تراش یا با تراش محدود، ونیرهای فوقالعاده نازک (ultrathin veneers)
دندانپزشکی سنتی بر اساس مدل “برداشت و جایگزینی” (drill and fill) عمل میکرد. اما MID یک تغییر بنیادین در فلسفه درمان است:
«ساختار سالم دندانی ارزشمندتر از هر مادهای است که جای آن را میگیرد.»
این فلسفه نهتنها در ترمیم پوسیدگی، بلکه در اندودنتیکس، پریودنتولوژی، ترمیمهای زیبایی و دندانپزشکی کودکان نیز کاربرد دارد.
فناوری | نقش در MID |
---|---|
CariVu و DIAGNOdent | تشخیص زودهنگام پوسیدگی بدون تابش اشعه |
CBCT با وضوح بالا | تحلیل سهبعدی حجم ضایعه و نزدیکی به پالپ |
لوپ و میکروسکوپهای دندانی | برداشتن دقیق پوسیدگی با کمترین برداشت |
لیزرهای اربیوم یا دیود | برداشت بافت نرم و سخت با دقت بالا و بدون حرارت زیاد |
مواد هوشمند (Smart Materials) | واکنش به pH محیط، آزادسازی فلوراید یا سیلرهای زیستفعال |
نیاز به تشخیص بسیار دقیق – تشخیص اشتباه ممکن است موجب باقی ماندن بافت عفونی شود.
مهارت بالا – انجام ترمیمهای چسبنده یا زیستمحور نیاز به آموزش پیشرفته دارد.
محدودیت در دندانهای بسیار تخریبشده – در مواردی، تهاجم بیشتر اجتنابناپذیر است.
همکاری بیمار – بخصوص در کودکان یا بیماران پرتنش، روشهای محافظهکارانه نیاز به صبوری و همکاری دارند.
دندانپزشکی بیولوژیک مکمل MID است و استفاده از موادی مثل:
MTA، Biodentine، CEM Cement
گلاس آینومرهای رزینی
سیلانتهای آزادکننده فلوراید
را برای تحریک ترمیم طبیعی بافتهای سخت و نرم دندان ترویج میدهد. این مواد نهتنها با محیط بدن سازگارند، بلکه فرآیند بازسازی طبیعی را نیز تسهیل میکنند.
الگوریتمهای مبتنی بر هوش مصنوعی برای تشخیص ریسک پوسیدگی و پیشنهاد درمان محافظهکارانه
پروفایل بزاق و میکروبیوم دهان برای تصمیمگیری در مورد نوع ماده ترمیمی
اندودنتیکس کمتهاجمی به مجموعهای از رویکردهای تشخیصی و درمانی گفته میشود که هدف آن حفظ ساختار دندان تا حد ممکن، حفظ پالپ در صورت امکان، و حداقلسازی برداشت بافت سالم در طول درمان ریشه است.
✅ هدف نهایی: حفظ دندان زنده یا عملکردی، کاهش تضعیف ساختار، افزایش طول عمر دندان درمانشده
استفاده از CBCT، تستهای حیاتی، ابزار دیجیتال برای ارزیابی دقیق وضعیت پالپ
اگر پالپ هنوز زنده است → انتخاب درمانهایی مثل:
پالپکپینگ مستقیم (Direct Pulp Capping)
درمان پالپی که در آن، پس از اکسپوز شدن پالپ (معمولاً در اثر تراش پوسیدگی یا تروما)، مستقیماً روی پالپ مادهای زیستسازگار قرار میگیرد تا از آن محافظت کرده و بازسازی پل عاجی (dentin bridge) را تحریک کند.
اکسپوژر مکانیکی کوچک و تمیز (نه در اثر عفونت)
پالپ زنده و سالم (بدون علائم التهاب برگشتناپذیر)
Biodentine
CEM cement (در ایران رایج است)
نیاز به کار در محیط استریل و بدون خونریزی فعال
در دندانهای دائم جوان بهترین نتایج را دارد
پالپکپینگ غیرمستقیم (Indirect Pulp Capping)
در مواردی که پوسیدگی نزدیک به پالپ است ولی اکسپوژر مستقیم رخ نداده، بخشی از پوسیدگی نرم باقی گذاشته میشود (تا از اکسپوز شدن جلوگیری شود) و روی آن مادهای ضدباکتری و زیستفعال قرار میگیرد تا بازسازی عاج و محافظت از پالپ را تسهیل کند.
پوسیدگیهای عمیق در دندانهای دائم یا شیری
پالپ زنده، بدون درد خودبخود یا تورم
دندانهایی که در معرض اکسپوز هستند اما هنوز قابل نجاتاند
گلاس آینومر رزینی (RMGI)
Calcium Hydroxide (در گذشته)
Biodentine
TheraCal LC
تحقیقات نشان دادهاند که این روش نسبت به درمان کامل پالپ در برخی بیماران نتایج طولانیتری دارد و از نظر MID ایدهآل است.
پالپوتومی جزئی یا کامل با MTA یا Biodentine
برداشت قسمتی یا تمام پالپ اتاق پالپی (pulp chamber) در دندانهای با پالپ زنده ولی آسیبدیده، در شرایطی که هدف حفظ پالپ کانال ریشه است.
Partial Pulpotomy (Cvek pulpotomy): فقط ۱–۳ میلیمتر از بافت ملتهب سطحی پالپ برداشته میشود
Full Pulpotomy: تمام پالپ چمبری برداشته میشود، اما ریشهها دست نخورده باقی میمانند
پالپ اکسپوز شده بر اثر تروما یا پوسیدگی
پالپ زنده و خونریزی قابل کنترل
دندانهای دائم نابالغ برای ادامه رشد ریشه (apexogenesis)
Biodentine
CEM Cement
در دندانهای نابالغ، این روش موجب ادامه تشکیل ریشه (root development) و بسته شدن اپکس میشود
در دندانهای بالغ، روشی مؤثر برای حفظ زنده بودن پالپ ریشه است و گاهی به جای درمان ریشه کامل استفاده میشود.
درمان | مزیت اصلی | مناسب برای |
---|---|---|
پالپکپینگ مستقیم | حفظ کامل پالپ | اکسپوز مکانیکی تمیز |
پالپکپینگ غیرمستقیم | بدون تماس مستقیم با پالپ | پوسیدگی نزدیک به پالپ |
پالپوتومی جزئی/کامل | حذف التهاب موضعی و حفظ ریشه | تروما یا التهاب قابل برگشت |
دسترسی با حداقل تراش تاج و کف پالپ چمبر
حفظ باکال و لینگوال cuspها برای جلوگیری از شکستهای تاجی
استفاده از فایلهایی با taper پایین (مانند .04 یا کمتر)
استراتژی “Shape less, Clean more”: به جای گشاد کردن زیاد کانال، تمرکز بر شستوشوی مؤثر
فعالسازی محلولها با:
سونیک (EndoActivator)
لیزر (PIPS, SWEEPS)
استفاده از مواد مانند:
NaOCl، EDTA، CHX یا ترکیبات دو مرحلهای
استفاده از سیلرهای بایوسرامیک (مانند C-Root BP, EndoSequence, BioRoot RCS)
تکنیک single cone با سیلر فعال، بدون نیاز به پر کردن فشاری شدید
کاهش خطر شکست ساختاری دندان (fracture)
حفظ بافت دندانی در طولانیمدت
کاهش خطر خطاهای iatrogenic مانند پرفوریشن یا ledge
مناسب برای دندانهای با دیوارههای نازک، ریشههای باز یا بیماران جوان
قابل ترکیب با درمانهای بازسازی زیستی (regen endo)
شرایط | رویکرد کمتهاجمی پیشنهادی |
---|---|
پالپ زنده با اکسپوژر مکانیکی | پالپکپینگ مستقیم با MTA یا Biodentine |
دندان دائمی نابالغ با نکروز پالپ | اپکسوژنز با پالپوتومی یا ریژن |
دندان دائمی با پوسیدگی نزدیک پالپ | برداشت ناقص پوسیدگی و پوشش با ماده بایواکتیو |
کانال باریک با انحنای زیاد | shaping حداقلی با irrigation فعالشده |
تشخیص دقیق vitality پالپ
نیاز به میکروسکوپ یا لوپ برای دسترسی محافظهکارانه
کنترل دقیق آلودگی و رطوبت در محیطهای بسته
انتخاب صحیح مواد زیستسازگار و قابل اطمینان
nano-endodontics: استفاده از نانوذرات برای ضدعفونی بهتر کانال
اندوی بدون فایل: ترکیب مواد حلکننده با تکنولوژی شستوشو برای حذف مکانیکی کمتر
پرسش و پاسخ:
سوال- پالپ کپینگ (یا درمان پالپ زنده) با دندانپزشکی کم تهاجمی (MID) چه تفاوت و شباهت هایی دارند؟
پاسخ:
✅ درمانهایی مثل:
پالپکپینگ مستقیم
پالپکپینگ غیرمستقیم
پالپوتومی جزئی یا کامل
با هدف حفظ زنده بودن پالپ و جلوگیری از درمان کامل ریشه
✅ مجموعهای از اصول و تکنیکها برای:
حفظ حداکثری ساختار طبیعی دندان (مینا، عاج، پالپ)
تشخیص زودهنگام بیماری
درمان با حداقل برداشت بافت
رویکردهای پیشگیریمحور
موضوع | درمان پالپ زنده (VPT) | دندانپزشکی کمتهاجمی (MID) |
---|---|---|
🎯 هدف اصلی | حفظ حیات پالپ در دندانهای دچار ضایعه | حفظ ساختار طبیعی دندان (حتی قبل از آسیب) |
🔍 تمرکز درمانی | پالپ – ترمیم یا جلوگیری از نکروز | مینا، عاج، پالپ – پیشگیری، درمان غیرتهاجمی |
🔬 زمان مداخله | زمانی که پالپ در آستانه آسیب است | پیش از تخریب وسیع – رویکرد پیشگیرانهتر |
🛠️ نوع درمانها | پالپکپینگ، پالپوتومی، اپکسوژنز | سیلانت، کنترل پوسیدگی اولیه، برداشت حداقلی |
🧪 مواد پرکاربرد | MTA، Biodentine، CEM | گلاس آینومر، رزینکامپوزیت، فلوراید، CPP-ACP |
🤝 ارتباط با ریشه دندان | بله، مخصوصاً در دندان نابالغ | نه لزوماً، ممکن است فقط تاجی باشد |
ترمیم سریع محل ساکت دندان با چسب های داخل دهانی Ora-Aid (اوراید)
ادامه مطلب
استفاده از مواد بایو سرامیک در دندانپزشکی اطفال
ادامه مطلب
ویدئو معرفی چسب های داخل دهانی Ora-Aid (اوراید)؛ بررسی مزایا و ویژگی های آن
ادامه مطلب
ویدئو معرفی سیلرهای بایو سرامیکی C-Root SP و بررسی مزایا و ویژگی های آن
ادامه مطلب